Phúc Lâm
Có thể nói đầu óc tôi thiên về khoa học kỹ thuật và suy lý. Nếu
không, tôi không thể theo đuổi ngành Vật Lý Học để rồi dùng những kiến thức
trong Vật Lý Học làm nghề “kiếm cơm” trong hơn 30 năm, ở Việt Nam và ở Mỹ.
Tuy nhiên, xin quý độc giả hiểu rằng, kiến thức về Vật Lý Học của
tôi chỉ thu hẹp trong một lãnh vực nhỏ nhoi nào đó, vì không ai ở trên cõi đời
này có thể cho rằng mình đã biết hết về Vật Lý Học.
Đối với tôi, khoa học Vật Lý thật là đẹp, đẹp ở chỗ người ta có thể
cô đọng một hiện tượng vật lý rất phức tạp trong một phương trình hoặc trong
một mẫu toán học ngắn gọn, và qua phương trình hay mẫu toán học này người ta có
thể diễn tả sự biến đổi hay “cuộc sống” của vật chất, hoặc “thấy những gì không
thể thấy được.
Duyệt qua những tiến bộ của khoa học vật lý trong vài thế kỷ nay,
tôi thấy có nhiều khám phá kỳ diệu, nhưng cùng lúc đi vào con đường tri hành
hợp nhất trong Phật Giáo, tôi thấy Phật Pháp còn kỳ diệu hơn nữa. Kỳ diệu hơn ở
chỗ Phật Pháp dẫn dắt con người đến chỗ hội nhập chân lý chung cùng, và dù chưa
hội nhập được, trên con đường đi đến hội nhập, con người cũng có thể có một
cuộc sống đạo đức, thoải mái, tâm bình an.
Chân lý nhà Phật được coi là chung cùng vì không thể đi quá hơn và
không thể thay đổi. Trái lại, những chân lý của khoa học, nếu có, hiện còn ở
ngoài tầm tay của các khoa học gia, vì bản chất của khoa học là tương đối, gần
đúng và giới hạn, có tính cách nay vững mai đổ, tùy theo nhịp tiến bộ kiến thức
của nhân loại.
Nếu ngày nay khoa học đã đưa ra một số quan niệm có vẻ như tương
đồng với một số quan niệm trong Phật Giáo, hoặc khám phá ra một số hiện tượng
và có thể diễn tả những hiện tượng này bằng những phương trình, công thức toán
học, thì ngày xưa Đức Phật và các đệ tử của Người đã hội nhập một cách toàn
diện những quan niệm hoặc hiện tượng này bằng trực giác quán chiếu. Để
cho vấn đề được rõ ràng, tôi xin trích dẫn vài lời của David Bohm và Fritjof
Capra, hai vật lý gia chuyên khảo sát về bộ môn vật lý các hạt tiềm nguyên tử
(Subatomic particles), nghĩa là nhỏ hơn nguyên tử, và ở cấp năng lượng cao (có
vận tốc rất cao).
David Bohm: Thuyết Tương Đối [tôi sẽ nói rõ hơn trong một
đoạn sau], quan trọng hơn nữa, cơ học nguyên lượng [quantum mechanics =
một ngành của vật lý có đối tượng khảo sát là sự di chuyển của những
lượng nhất định [quanta] của vật chất trong thế giới vi mô, thí dụ như điện tử
hoặc các hạt nhỏ căn bản khác. Cũng cần phải nói thêm là các hạt nhỏ này khi
thì thể hiện dưới dạng vật chất riêng biệt (tương tự như những hạt cát thu
nhỏ), khi thì thể hiện dưới dạng sóng truyền liên tục (tương tự như ánh sáng),
do đó người ta bảo những hạt nhỏ có cùng lúc hai tính chất, hạt và sóng, danh
từ khoa học gọi là “hạt- sóng song tính”] đề nghị rằng người ta không thể phân
tích thế giới thành những phần riêng biệt và độc lập. Hơn nữa mỗi
phần có vẻ như bằng cách nào đó liên hệ tới mọi phần khác: chứa đựng lẫn nhau
hoặc bao hàm nhau.
Fritjof Capra (tác giả cuốn The Tao of Physics): Thuyết nguyên
lượng bắt buộc chúng ta phải quan niệm vũ trụ như là một mạng liên hệ
phức tạp giữa các phần của một tổng thể chứ không phải là một tập hợp các vật
thể riêng biệt. Mọi hạt nhỏ đều bao gồm các hạt khác một cách tự hợp, và theo
nghĩa này, có thể nói chúng chứa đựng lẫn nhau. Trong thuyết này, điểm cần nhấn
mạnh là sự tương tác (interaction) hay tương thông (interpenetration) của mọi
hạt nhỏ.
Nếu chúng ta quen thuộc với kinh điển Phật Giáo, nhất là Kinh Hoa
Nghiêm, thì chúng ta sẽ thấy rằng những quan niệm của Bohm và Capra đã chậm mất
hơn 25 thế kỷ. Hơn nữa, Bohm và Capra chỉ thấy được tính tương thông trong thế
giới các hạt vật chất nhỏ nhoi, một phạm vi vô cùng nhỏ của vật lý và vũ trụ,
chứ chưa thấy được tính tương thông
trong bốn Pháp Giới như trong Phật giáo: tương thông trong thế giới các “nguyên
lý” (Lý Vô Ngại Pháp Giới), thế giới các “vật” (Sự Vô Ngại Pháp Giới), và tương
thông giữa các “nguyên lý và vật” (Lý Sự Vô Ngại Pháp Giới) và “giữa các vật”
(Sự Sự Vô Ngại Pháp Giới).
Trên đây tôi không có ý định so sánh một số quan niệm trong bộ môn
vật lý hiện đại (modern physics) với một số quan niệm trong Phật Giáo mà một số
tác giả Tây phương như Fritjof Capra, Gary Zukav, Michael Talbot v.v... đã cho
là có sự tương đồng trong những tác phẩm Đạo Của Vật Lý (The Tao of Physics),
Điệu Vũ Của Các Thầy Vật-Lý (The Dancing of Wu-Li Masters), và Huyền
Nhiệm học và Vật-Lý Hiện Đại (Mysticism and the New Physics) của họ.
Tôi cũng không có ý định dùng khoa học để “chứng minh lời Kinh xưa”
như một vị “Thích Tử” đã viết trước đây. Tôi nghĩ rằng Kinh Phật chỉ có
thể chứng nghiệm vào bản thân chứ
không thể chứng minh cho người khác được. Chứng minh là tự buộc mình vào trong
“trò chơi” của một số quy luật. Người ta có thể mượn khoa học để làm sáng tỏ
trên một phương diện nào đó một số quan niệm trong Phật Giáo, nhưng cách hiểu
thuần trí thức này nếu không dùng được thì quả là vô ích, vì trong Phật Giáo,
hiểu có nghĩa là hội nhập giáo lý Phật Giáo trong đời sống hàng ngày. Vì
sự hiểu biết của tôi về Phật Giáo cũng như về Khoa Học đều rất giới hạn, nên
tôi xin tự hạn trong chủ đề “Tính Chất Tương Đối Của Mọi Sự Vật Trong Phật Giáo
và Trong Khoa Học.”
Trong khoa học vật lý, nói đến thuyết Tương Đối người ta nghĩ ngay
đến Albert Einstein, vật lý gia nổi tiếng nhất thế kỷ 20 và cũng là cha đẻ của
thuyết Tương Đối. Thực ra, thuyết Tương Đối của Einstein có hai: Thuyết Tương Đối Hẹp (Special Theory of
Relativity) trong đó các chuyển động tương đối là chuyển động đều (Vận tốc
không thay đổi), và Thuyết Tương Đối Suy Rộng (General Theory of Relativity)
trong đó bao gồm các chuyển động không đều và ảnh hưởng của trọng trường
(gravity = sức vạn vật hấp dẫn).
Thuyết Tương Đối Suy
Rộng khá phức tạp cho nên tôi xin được miễn bàn tới, tuy nhiên chúng ta
cần hiểu rằng thuyết này đã cho tiên đoán chính xác về nguồn gốc vũ trụ và cho
phép các khoa học gia tính ngược trở lại thời điểm của Big Bang.
Thuyết Tương Đối Hẹp
mô tả sự thể hiện khác nhau của các thực thể vật chất tùy theo quan điểm của
quan sát viên (đúng ra là tùy theo trạng thái di chuyển tương đối giữa các quan
sát viên) nhưng đồng thời thuyết này cũng định nghĩa sự bất biến (không thay
đổi) hay tính tuyệt đối của các thực thể vật chất.
Thí dụ: một cái thước chúng ta cầm trên tay dài 100cm nhưng đối với
một người đang di chuyển với một tốc độ khá nhanh nào đó qua mặt chúng ta thì
cái thước đó có thể thấy ngắn hơn, độ 90cm chẳng hạn.
Một thí dụ khác là nếu chúng ta thấy chiếc đồng hồ đeo trên tay
chúng ta chạy được một khoảng thời gian nào đó thì đối với người đang di chuyển
trên, khoảng thời gian đó có vẻ như lâu hơn là khoảng thời gian mà chúng ta
thấy.
Vậy, cả không gian (cái thước) và thời gian (đồng hồ) đều thay đổi
tùy theo sự di chuyển tương đối của mỗi người, danh từ khoa học gọi là tùy theo
“hệ thống qui chiếu” trong đó người ta
thực hiện thí nghiệm đo lường.
Dùng toán học, chúng ta có thể tính ra được sự dài ngắn khác nhau
của cái thước và sự sai biệt thời gian của cái đồng hồ tùy theo tính trên hệ
thống qui chiếu của mỗi người. Nhưng nếu mỗi người mang kết quả tính toán của
mình ra, đặt sự tính toán đó vào khuôn khổ hệ thống qui chiếu của người kia,
thì hai kết quả lại hoàn toàn phù hợp với nhau, nghĩa là trong sự thay đổi
(tương đối) có sự không thay đổi (tuyệt đối). Đây chính là một điểm sâu sắc
trong thuyết tương đối hẹp của Einstein.
Nhưng đây cũng là một quan niệm quen thuộc trong Kinh Thủ Lăng
Nghiêm, và quan niệm về cái “một tuyệt đối” trong Phật Giáo hiển nhiên là rộng
rãi, không bị giới hạn như cái tuyệt đối tương đối của khoa học.
Sau đây tôi xin nêu vài kết quả dễ hiểu nhất trong thuyết Tương
Đối, tất cả những kết quả này đều có thể chứng minh bằng toán học, và đặt song
song với một số quan niệm trong Phật Giáo để quý độc giả quán chiếu.
Đối với một quan sát viên đứng yên thì: Kích thước của một vật đang
di chuyển sẽ càng thu nhỏ hay ngắn lại nếu vận tốc di chuyển của vật đó càng
tăng, và vật đó sẽ biến mất khi vận tốc đạt tới vận tốc của ánh sáng trong chân
không. Trong Phật Giáo, quan niệm mang núi Tu Di đặt trên đầu một sợi lông mà
núi không hề thu nhỏ lại cũng như đầu sợi lông không hề nở rộng ra không phải
là một quan niệm hoang đường nếu chúng ta ý thức được rõ tính tương đối của
không gian.
Một chiếc đồng hồ đang di chuyển sẽ chạy chậm dần nếu vận tốc di
chuyển nhanh dần, và sẽ hoàn toàn ngưng lại không chạy nữa, nhưng không phải là
hỏng máy, khi vận tốc di chuyển của nó đạt tới vận tốc của ánh sáng trong chân
không.
Trong Phật Giáo có quan niệm sống trong hiện tại, bây giờ và ở đây.
Sự ngưng đọng thời gian trong Phật Giáo hiển nhiên liên hệ tới sự ngưng đọng
tương đối của thời gian, nhất là khi tâm thức của hành giả đi vào Đại Định.
Hai hiện tượng xảy ra tại hai thời điểm khác nhau trong một hệ
thống qui chiếu có thể xảy ra cùng lúc trong một hệ thống qui chiếu khác. Trong
Phật Giáo, nếu chúng ta đến Chùa Giác Ngộ nghe Thầy Nhật Từ thuyết Pháp thì Tam
Thế chư Phật cũng đang thuyết Pháp ở nhiều nơi khác: cung trời Đâu Suất, Núi
Linh Thứu, Hội Long Hoa v.v…
Mấy điều song song trên là để cho chúng ta quán chiếu, không phải
để thực nghiệm, vì trong đời sống hàng ngày, muốn thấy các hiện tượng trên, vận
tốc di chuyển của chúng ta phải cao tới mức xấp xỉ vận tốc của ánh sáng trong
chân không, nghĩa là khoảng 300 ngàn cây số trong một giây đồng hồ
(300000km/sec hay 18600 miles/sec). Nhưng chúng ta đừng quên
rằng, ý nghĩ và tâm thức của con người nhiều khi còn nhanh hơn là vận tốc
truyền của ánh sáng nữa.
Trong Phật Giáo cũng có thuyết Tương Đối nhưng tổng quát hơn: mọi
sự vật trên thế gian chỉ là tương đối. Điều này có nghĩa là, hình sắc và tính
chất của mọi sự vật luôn luôn biến đổi tùy theo cảnh giới trong đó sự vật thể hiện.
Nói một cách giản dị, thì tương đối có nghĩa là “thấy
vậy mà không phải vậy” bởi lẽ tùy theo quan điểm và vị thế quan sát của mỗi người (hệ
thống qui chiếu riêng), hình sắc và tính chất của một vật có thể khác nhau.
Ngoài ra, tính tương đối trong Phật Giáo còn thấy rõ trong luật “vô
thường”. Tính tương đối trong Phật Giáo không có gì là lạ, vì “Vạn pháp duy tâm
tạo” mà tâm của mỗi người mỗi khác, mỗi người có một nghiệp riêng và sống trong
một cảnh giới riêng. Để cho dễ hiểu, tôi xin lấy vài thí dụ.
Đối với đa số người Việt Nam thì một thiếu nữ đẹp không thể là một
người mập thù lù như con trâu nước. Nhưng đối với một vài dân tộc ở Phi Châu
thì người phụ nữ nào càng mập càng đẹp và càng dễ lấy chồng.
Đối với một số người thì tiếng hát của Thái Thanh trước đây là
“tiếng hát vượt thời gian”. Nhưng đối với riêng tôi thì tiếng hát Thái Thanh
nhiều khi có pha chất giấm và so với kỹ thuật và giọng ca thế kỷ của Maria
Callas hoặc Joan Sutherland v.v… trước đây thì thật là… bất khả thuyết. Nhưng
đối với một người thích nghe Vọng Cổ thì có lẽ tiếng hát của Thanh Sang là
tuyệt vời hơn cả, cả Thái Thanh, Maria Callas hay Joan Sutherland đều là đồ bỏ.
Bây giờ, giả thử bạn đang ngồi yên tham thiền trước bàn thờ Phật
trong một gian phòng. Có chắc là bạn đang ngồi yên hay không? Đối với một con
ruồi đang bay vo ve xung quanh bạn thì bạn thật sự đang điên đảo đảo điên. Mà
dù không có ruồi trong phòng thì cũng không có gì gọi là ngồi yên cả. Thật vậy, bạn đang
di chuyển trong không gian với một vận tốc nhanh gấp 1000 lần vận tốc bạn
thường lái xe trên xa lộ, vào khoảng 66600 miles/1 giờ [đây là vận tốc của trái
đất trên quỹ đạo xung quanh mặt trời trong Thái Dương Hệ]. Đồng thời trái đất
cũng còn đang quay xung quanh trục Nam Bắc với vận tốc quay khoảng 1040 miles/1
giờ. Như vậy, cái gọi là ngồi yên của bạn chỉ là tương đối, vì thực tế là bạn
đang điên đảo đảo điên trong không gian.
Vì nằm trong Vật Lý học, nếu thuyết Tương Đối trong khoa học chỉ có
những áp dụng giới hạn trong thế giới vật chất, thì thuyết Tương Đối trong Phật
Giáo có tác dụng mở rộng tâm thức của con người đến vô hạn. Cũng như mọi quan
niệm khác trong Phật Giáo, quan niệm tương đối không phải để tranh luận mà để
quán chiếu và hội nhập.
Có thể nói, thấy được tính tương đối của mọi sự vật là thấy được
tính hòa hợp của mọi sự vật, cùng lúc cũng thấy được tính vô thường và vô ngã
của vạn pháp. Tuy nhiên, thực tế cho thấy rằng, 99% những hành động và ý nghĩ
của chúng ta là để phục vụ cho “cái Ta”. Chính là vì chỉ để phục vụ cho “cái
Ta” mà nhiều khi chúng ta gặp phải những điều phiền toái. Với kinh nghiệm bản
thân, sau đây tôi xin đề nghị một lối sống cho “cái Ta” (có vẻ trái với giáo lý
Đại Thừa).
Sống cho “cái Ta” là sống cho chính mình, không sống vì người khác.
Nhưng thế nào là sống cho chính mình. Đơn giản thôi. Nếu bạn có thể mặc một bộ
quần áo đắt tiền, rất hợp thời trang, hoặc lái một chiếc xe đắt tiền, đeo những
trang sức quý giá v.v.., thuần túy vì bạn có khả năng kiếm tiền lương thiện, và
thích như vậy [khoan nói đến chuyện có để ra phần nào để làm việc từ thiện] chứ
không phải để cho người khác nhìn vào thì có thể nói bạn đã sống cho chính
mình. Nếu bạn có thể tới Chùa lễ Phật, nghe thuyết Pháp, làm công quả… thuần
túy vì đạo tâm đưa đẩy chứ không phải để cho người khác nhìn vào hay để lấy
điểm với vị trụ trì thì bạn cũng đang sống cho chính mình.
Nói tóm lại, nếu bạn làm bất cứ việc gì mà không phải để cho người khác nhìn vào thì thực sự bạn đã đang sống
cho chính mình. Nếu bạn thực sự sống cho chính mình thì đời sống của bạn sẽ vô
cùng thoải mái. Nếu bạn sống để cho người khác nhìn vào thì bạn sẽ thất vọng vì
bản chất tương đối của mọi sự vật. Bạn sẽ thấy rằng trong cái lối cho chính
mình như trên, “cái Ta” của bạn thực sự không còn lại bao nhiêu, và đây chính
là một phương pháp tu tập trong Phật Giáo.
Tôi còn nhớ, khi còn dạy ở Đại Học Wisconsin, Madison, có một đồng
nghiệp người Mỹ muốn tôi theo Ki- Tô Giáo nhưng biết tôi là một Phật Tử. Một
hôm, anh ta hỏi tôi: “Theo Phật Giáo thì được cái gì?” Tôi biết là người Ki-Tô
thường được hứa hẹn nhiều thứ lắm, trong đời này cũng như đời sau. Tôi bèn trả
lời: “Chẳng được cái gì cả, trái
lại tôi mất đi nhiều lắm. Tôi chỉ được những cái còn lại” [Nothing! On the
contrary I lost a lot. What’s left is what I gain]. Tôi không nghĩ rằng anh ta
hiểu, và tôi cũng không giải thích gì thêm.
Trên đây tôi đã viết một cách hết sức sơ lược về quan niệm tương
đối trong khoa học và trong Phật Giáo. Tôi hiểu rằng, ngày nay, sống trong
những xã hội được coi là văn minh tiến bộ, con người thường bị hào quang của
những tiến bô khoa học và tiện nghi vật chất làm cho lóa mắt. Không ai có thể
phủ nhận là đời sống của con người ngày nay được thoải mái và tiện nghi hơn
trước, dù chỉ trong phần nào của thế giới, là nhờ ở những tiến bộ của khoa học
kỹ thuật và những phó sản tiện nghi của nó. Nhưng đây chỉ là khía cạnh vật chất
của cuộc đời. Giữa vật chất và tinh thần cần phải có một hòa hợp, nếu không con
người sẽ ở trong tình trạng mất cân bằng. Thật vậy, thay vì dùng khoa học để hỗ
trợ, phát triển, hoàn bị đời sống tinh thần, nếu người ta lại bị vướng mắc vào
những tiện nghi vật chất, rồi phải tìm hết cách, kể cả những thủ đoạn vô đạo
đức, để được “hơn người” thì những tiện nghi vật chất này đương nhiên trở thành
sự thoái hóa hoặc sa đọa của đời sống tinh thần. Điều này chúng ta có thể nhìn
thấy rõ trong những xã hội được gọi là văn minh tiến bộ về kỹ thuật. Cũng vì
vậy cho nên chúng ta không lấy làm lạ khi một số khoa học gia có lương tâm con
người đã lên án khoa học kỹ thuật là một bộ môn “vô tâm, thấp kém, thiếu sót,
vô thường, nguyên nhân của nhiều ác nghiệp.”
Những tiến bộ kỹ thuật đưa tới sự chính xác của bom Smart hoặc hỏa
tiễn Tomahawk dùng trong cuộc chiến ở Trung Đông trước đây, và vài vũ khí khác
mới phát minh được dùng trong cuộc chiến ở Iraq ngày nay, thực ra không phải là
niềm hãnh diện của nhân loại. Mong sao trong tương lai thế giới sẽ đầu tư vào
việc nâng cao đời sống tinh thần của con người thay vì vào những vũ khí hủy
diệt con người.
Tôi tin rằng Phật Giáo, với bản chất hòa bình và tôn trọng con
người, sẽ có những đóng góp đáng kể trong nhiệm vụ này. Tôi cũng mong mọi Phật
tử chúng ta sẽ nhìn khoa học với một cặp mắt khôn ngoan, nhận đúng vị thế của
khoa học trong đời sống con người, và tìm ra một lối sống hòa hợp đưa tới sự cân
bằng giữa vật chất và tinh thần. Có thể vì vậy mà thế giới loài người sẽ tốt
đẹp hơn chăng?
http://www.thuvienhoasen.org/D_1-2_2-87_4-8215_5-50_6-1_17-28_14-1_15-1/ 