Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Lão Tử, được miêu tả như là một vị thần Đạo giáo.
Tên: Lão Tử
(老子)
Sinh: 604
TCN, Nhà Chu
Mất: Nhà Chu
Trường phái: Sáng
lập Đạo giáo
Tư tưởng đáng lưu ý: Vô
vi
Lão Tử (Tiếng Trung: 老子, cũng được chuyển tự thành Lao
Tzu, Lao Tse, Laotze, Laotsu, và một số cách khác) là một nhân vật chính yếu
trong Triết học Trung Quốc, sự tồn tại của ông trong lịch sử hiện vẫn đang còn
được tranh cãi. Theo truyền thuyết Trung Quốc, ông sống ở thế kỉ 6 TCN. Nhiều học
giả hiện đại cho rằng ông sống ở thế kỉ 4 TCN, thời Bách gia chư tử và thời Chiến
Quốc. Lão Tử được coi là người viết Đạo Đức Kinh (道德經) - cuốn
sách của Đạo giáo có ảnh hưởng lớn, và ông được công nhận là Khai tổ của Đạo
giáo (Đạo tổ 道祖).
Cuộc đời
Người ta biết được rất ít về cuộc đời Lão Tử. Sự hiện
diện của ông trong lịch sử cũng như việc ông viết cuốn "Đạo Đức Kinh"
đang bị tranh cãi rất nhiều. Lão Tử đã trở thành một anh hùng văn hóa quan trọng
đối với các thế hệ người Trung Quốc tiếp sau. Truyền thuyết cho rằng ông sinh
ra ở huyện Khổ (苦縣) nước Sở (楚), hiện nay là Lộc Ấp (鹿邑) thuộc tỉnh Hà Nam, trong những
năm cuối thời Xuân Thu. Một số truyền thuyết nói rằng khi sinh ra tóc ông đã bạc
trắng, vì ông đã nằm trong bụng mẹ 8 hay 80 năm, điều này giải thích cho cái
tên của ông, có thể được dịch thành "bậc thầy già cả" và "đứa trẻ
già".
Lão Tử dị tướng ngay từ khi mới sinh ra
Theo truyền thống, và một tiểu sử gồm cả trong cuốn sử
của Tư Mã Thiên, Lão Tử là người cùng thời nhưng lớn tuổi hơn Khổng Tử và làm
quan giữ sách trong thư viện triều đình nhà Chu. Khổng Tử đã có ý định hay đã
tình cờ gặp ông ở nước Chu, gần nơi hiện nay là Lạc Dương, nơi Khổng Tử định đọc
các cuốn sách trong thư viện.
Theo những câu chuyện đó, trong nhiều tháng sau đó, Khổng
Tử và Lão Tử đã tranh luận về lễ nghi và phép tắc, vốn là những nền tảng của Khổng
giáo. Lão Tử cho rằng việc khôi phục lễ giáo thời nhà Chu của Khổng Tử để giúp
thiên hạ thái bình là không thực dụng[1][2]. Truyền thuyết Đạo giáo kể rằng những
cuộc tranh luận đó có ích cho Khổng Tử nhiều hơn so với những gì có trong thư
viện.
Sau này, Lão Tử nhận thấy rằng chính sự của đất nước
đang tan rã và quyết định ra đi. Ông đi về phía Tây trên lưng một con trâu qua
nước Tần và từ đó biến mất vào sa mạc rộng lớn. Truyền thuyết kể rằng có một
người gác cửa tên Doãn Hỉ ở cửa phía tây của ải Hàm Cốc thuyết phục Lão Tử viết
lại những hiểu biết của mình trước khi đi vào sa mạc. Cho tới lúc ấy, Lão Tử mới
chỉ nói ra các triết thuyết của ông mà thôi, và giống như trường hợp của Chúa
Giêsu, Phật, và Khổng Tử (những cuốn văn tuyển của họ hầu như được hoàn thành bởi
các đệ tử).
Theo yêu cầu của người lính đó, Lão Tử đã viết để lại
cuốn "Đạo Đức Kinh". Nhiều cuốn ghi chép và bức tranh về Lão Tử còn lại
đến ngày nay, thường thể hiện ông là một người già hói đầu với một chòm râu trắng
hay đen và rất dài; ông thường cưỡi trên lưng một con trâu.
Một số vấn đề vẫn còn được tranh luận về cuộc đời Lão
Tử gồm:
Những tranh cãi đã nổ ra về việc "Lão Tử" là
một bút danh của Đam, Thái sử Đam (太史儋); hay một ông già từ Lai, một quận thuộc nước Tề (齊); hay một
nhân vật lịch sử nào đó.
Cũng có người tin rằng "Đạo Đức Kinh" được
viết như một cuốn sách hướng dẫn dành cho các vị vua về việc họ phải cai trị đất
nước như thế nào theo một cách thức tự nhiên hơn: "Cai trị bằng cách không
cai trị". Điều này có thể thấy trong nhiều đoạn trong "Đạo Đức Kinh",
khi nói rằng: "Không tán dương người quyền quý thì người dân không tranh tụng"
và "Không đề cao giá trị đồ quý thì người dân không tranh cướp" và
"Dân chúng đói khổ là kết quả của thuế nặng. Vì thế, không có nạn đói".
Đạo giáo
Tác phẩm của Lão Tử, cuốn Đạo Đức Kinh, là một trong
những cuốn chuyên luận đáng chú ý nhất trong lịch sử triết học Trung Quốc. Nó
là kiệt tác được cho là của ông, đụng chạm tới nhiều vấn đề của triết học trong
quan hệ giữa con người và thiên nhiên, "người thuận theo đất, đất thuận
theo trời, trời thuận theo Đạo, Đạo thuận theo tự nhiên", rằng con người cần
sống hòa hợp với thiên nhiên và tạo hóa, tuân theo quy luật của thiên nhiên, tu
luyện để sống lâu và gần với Đạo.
Lão Tử đã phát triển khái niệm "Đạo", với
nghĩa là "Con đường", thời Lão Tử mọi ngành nghề đều có một chữ
"Đạo" đằng sau, Lão Tử nói Đạo của mình là "Đạo khả Đạo phi thường
Đạo. Danh khả danh phi thường danh" ( gọi là Đạo cũng được, nhưng là Đạo
phi thường; gọi tên ấy cũng được, nhưng là tên phi thường) và mở rộng nghĩa của
nó thành quy luật hay nguyên lý của vũ trụ tuần hoàn và tác động lên vạn vật:
"đạo là cách thức của thiên nhiên".
Ông nhấn mạnh khái niệm vô vi, “Hư vô thanh tĩnh, tự
nhiên vô vi”, hay "hành động thông qua không hành động", "hành động
thuận theo tự nhiên không có mục đích phi tự nhiên". Điều này không có
nghĩa là người ta chỉ nên ngồi một chỗ và không làm gì cả, mà là hành động thuận
theo tự nhiên, hành động theo nguyên lý vũ trụ, không bị ràng buộc vào mục đích
cá nhân mạnh mẽ, vào dục vọng để đạt được một cái gì đó cụ thể. Những hành động
được thực hành theo Đạo rất dễ dàng và có hiệu quả hơn mọi cố gắng để chống lại
nó.
Người ta hành động thuận theo tự nhiên khi thông qua
tu luyện để hiểu về nguyên lý của vũ trụ, tự nhiên, và cải biến bản thân mình
thành sinh mệnh cao cấp hơn. Lão Tử tin rằng cần phải tránh bạo lực khi có thể,
và rằng một chiến thắng quân sự nên là dịp để đau buồn thay vì ăn mừng chiến thắng.
Giống với những lí lẽ phản đối do Plato đưa ra trong
cuốn Cộng hòa về nhiều hình thái chính phủ, Lão Tử chỉ ra rằng các luật lệ để
chuẩn hóa và cai trị chỉ dẫn tới một xã hội khó kiểm soát hơn. Lão Tử nói
"Nếu dân không sợ chết, dọa họ chết có ích gì" , người ta có thể hiểu
rằng nếu đặt ra quá nhiều luật lệ hà khắc để bắt nhân dân tuân phục nhưng trong
tâm của họ không phục thì sẽ gây nên nhưng tình huống khó khăn hơn về sau.
Tương tự như nhiều nhà tư tưởng Trung Quốc khác, cách
giải thích tư tưởng của ông luôn sử dụng sự nghịch biện, loại suy, sử dụng các
câu nói từ trước, lặp lại, đối xứng, vần và chuỗi sự kiện lặp lại. Những đoạn
văn được cho là của ông rất giống thơ và khó hiểu. Chúng được coi là những điểm
khởi đầu cho sự suy xét về vũ trụ học hay quan sát nội tâm. Nhiều lí thuyết mĩ
học trong nghệ thuật Trung Quốc bắt nguồn từ những ý tưởng của ông và người kế
tục nổi tiếng nhất của ông là Trang Tử.
Một số người nghĩ rằng trường phái triết học Tây
phương có tính chất tương tự nhất với Đạo giáo là Trường phái truyền thống, đặc
biệt là các tác phẩm của Ananda Coomaraswamy và Rene Guenon.
Những ảnh hưởng
Tác phẩm Đạo Đức Kinh của Lão Tử là một tác phẩm triết
học kinh điển.
Trang Tử, người kế tục nổi tiếng nhất của Lão Tử, đã
viết một cuốn sách có ảnh hưởng lớn tới giới trí thức Trung Quốc với các tư tưởng
về chủ nghĩa cá nhân, tự do, sự thảnh thơi, và nghệ thuật, cuốn sách này có thể
chính là nền tảng của Mỹ học Trung Quốc tuy tác giả không nói gì về điều đó.
Tên gọi
Cái tên "Lão Tử" là danh xưng kính trọng.
Lão (老) có
nghĩa "đáng tôn kính" hay "già". Tử (子) dịch theo
nghĩa đen là "chú bé", nhưng nó cũng là một thuật ngữ chỉ một đẳng cấp
quý tộc tương đương với Tử tước, cũng như là một thuật ngữ tỏ ý tôn kính được gắn
với những cái tên của những bậc thầy đáng kính trọng. Vì thế, "Lão Tử"
có thể được dịch tạm thành "bậc thầy cao tuổi".
Tên riêng của Lão Tử có thể là Lý Nhĩ (李耳), tên tự
của ông có thể là Bá Dương (伯陽), và tên thụy của ông là Đam, (聃) có nghĩa
là "Bí ẩn".
Lão Tử cũng được gọi là:
Lão Đam (老聃)
Lão Quân (老聃)
Lý Lão Quân (李老君)
Thái Thượng Lão Quân (太上老君)
Thái Thượng Đạo Tổ
Lão Tử Đạo Quân (老子道君)
Huyền Đô đại lão gia
Dưới thời nhà Đường họ Lý, để tạo mối liên hệ với Lão
Tử, coi ông là tổ tiên của Hoàng gia, truy phong làm hoàng đế. Đời Đường Cao
Tông tôn là Thái Thượng Huyền Nguyên hoàng đế, đến đời Đường Huyền Tông lại gia
phong là Đại Thánh tổ Cao thượng Đại đạo Kim khuyết Huyền nguyên Thiên hoàng Đại
đế.
