Vô vi (Phật giáo)
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Vô vi (zh. 無爲, sa. asaṃskṛta, pi. asaṅkhata)
trong Đạo Phật mang những nghĩa sau
1. Vô vi nghĩa là không phụ thuộc,
không bị ảnh hưởng, không vì nhân duyên mà sinh ra, đối nghĩa với vô vi là Hữu
vi (有爲, sa. saṃskṛta), cũng thường được
hiểu là “Không làm”. Trong Phật giáo nguyên thuỷ thì chỉ có Niết-bàn được xếp
vào hạng vô vi, tất cả các pháp còn lại đều là hữu vi.
Quan niệm này được lưu lại trong
Thượng toạ bộ (pi. theravādin) và Độc Tử bộ (sa. vātsīputrīya). Tất cả những bộ
phái khác đều dần dần thay đổi cách sử dụng danh từ này.
Đại chúng bộ chấp nhận 9 pháp vô
vi, đó là hai cách Diệt độ (sa., pi. nirodha), trong đó một loại (1.) được đạt
bằng sự phân tích phân biệt, gọi là Trạch diệt (sa. pratisaṃkhyā-nirodha),
tương ưng với Niết-bàn.
Loại Diệt thứ hai (2.) được đạt
không qua sự phân tích, phân biệt (phi trạch), được gọi là Phi trạch diệt (sa.
apratisaṃkhyā-nirodha), liên hệ đến những lậu hoặc (ô nhiễm) mà một A-la-hán
không còn vướng mắc. Được xếp vào vô vi pháp nữa là Hư không (3.), Không vô
biên xứ (4.), Thức vô biên xứ (5.), Vô sở hữu xứ, tức là cái “không có gì”
(6.), Phi tưởng phi phi tưởng xứ (7.), nội dung của thuyết Duyên khởi (8.) và
Bát chính đạo (9.).
Thuyết nhất thiết hữu bộ công nhận
ba pháp vô vi là Hư không và hai loại Diệt trên. Duy thức tông liệt kê thêm vào
ba vô vi pháp này một loại Diệt bằng một trạng thái thiền định an vui bất động,
sự chấm dứt suy nghĩ và thụ cảm của một A-la-hán và Chân như (sa. tathatā).
Pháp Tạng bộ (sa. dharmaguptaka)
xếp vào loại vô vi pháp Chân như và sự “Trường tồn của mọi pháp.” Dưới “Trường
tồn của mọi pháp” họ định nghĩa rằng cái đặc tính gì không biến đổi của nó (sự
không biến đổi của nó chính là sự biến đổi) và định luật nhân quả (Nghiệp) cũng
như một vài trạng thái Định.
2. Về nghĩa “Không làm” xem Bất
hành nhi hành.
Vô vi (Đạo
giáo)
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Vô vi - tư tưởng của triết gia
Lão Tử
Ông nói: "Vi vô vi nhi vô bất
vi". Tạm dịch là: Không làm gì mà không gì là không làm. Hiểu một cách nôm
na là, nếu bạn không làm gì cả tức là bạn đã làm tất cả. Thiên nhiên trời đất vốn
đã vận hành thành chu kỳ tự nhiên, nếu chúng ta tác động vào một yếu tố nào đó thì
cũng là làm đảo lộn chu trình trên. Nếu chúng ta không làm gì cả thì tức là đảm
bảo được chu trình trên vẫn hoạt động bình thường.
Thuyết này đặc biệt hiệu quả
trong trường hợp chúng ta chưa biết phải làm thế nào khi đứng trước một sự việc,
theo Lão Tử thì tốt nhất là không nên làm gì cả. Ví dụ như khi chứng kiến cảnh
con hổ vồ con hưu để ăn thịt, nếu chúng ta bắn chết con hổ để cứu con hưu thì
chúng ta đã có thể giết hại cả đàn hổ con đang ở nhà chờ miếng ăn của hổ mẹ.
Nếu chúng ta giúp con hổ bắt con
hưu dễ dàng hơn thì lại có lỗi với con hưu. Nếu chúng ta cứ để cho sự việc xảy
ra tự nhiên thì là phải đạo nhất. Lý thuyết này thực sự hiệu quả khi giải thích
lý do tại sao phải bảo tồn thiên nhiên, không phải động chạm gì mà chỉ bảo tồn
thế là đủ.
